Эту сказку с русского на татарский перевела народная поэтесса Татарстана, автор многих детских книг на татарском Резеда Валеева. Мы сократили и адаптировали текст перевода для тех, кто изучает татарский.
Еракта-еракта, ласточки кышлау өчен бездән очып китә торган илдә, бер патша яшәгән. Аның унбер улы һәм Элиза исемле бер кызы булган. Бик матур, күңелле һәм бер-берсен яратып яшәгән алар. Әмма вакыт узу белән барысы да үзгәргән…
Аларның әниләре үлгән, һәм патша яңадан өйләнгән. Өйгә мачеха килгән һәм ул бик явыз колдунья булган. Ул бичара балаларны һич яратмаган. Беренче көнне үк, сарайда патшаның туен бәйрәм иткәндә, балалар үзләренең үги аналарының нинди злая икәнлеген сизгән. Алар хатыннан тәмле ризык һәм пешкән алма сораган. Ләкин үги ана аларга бер блюдце гади ком гына биргән дә: "Сезгә шул да бик җиткән!" – дигән.
Тагын бер атна вакыт үткән, һәм үги ана Элизадан избавиться уйлаган. Ул аны ерак авылга, ниндидер пахарь тәрбиягә биргән. Ә аннан соң усал үги ана бичара принцларны патшага говорить о ком-то или о чем-то плохо һәм шулкадәр күп начар сүзләр сөйләгән, патша үзенең улларын башка күрергә теләмәгән.
Менә явыз королева принцларны чакырган, һәм алар якынлашкач, ул болай дип кычкырган:
— Сезнең һәркайсыгыз кара ворон әйләнсен! Сарайдан очып китегез дә кормите себя сами — дигән ул.
Ләкин аңа үзенең явызлыгын соңына кадәр җиткерергә туры килмәгән: принцы килбәтсез козгыннарга түгел, ә матур дикийлебеди әверелгән. Так на татарском обозначают крики гусей и лебедей дигән тавышлар чыгарып, алар сарай тәрәзәсеннән очып киткән.
Ә бедная Элиза авыл маленький домик, лачуга, татары так еще называли летний меленький домик, чтобы летом готовить еду торып калган. Көн артыннан көн үткән. Элизага унбиш яшь тулган. Ул бик матур кыз булып үскән. Аны һәр кеше яраткан, үз иткән, чөнки күңеле бик добрая булган. Вакыт узу белән авыл кешеләре аны өенә, сарайга озатканнар. Патшабикә үги кызының гүзәллеген күргәч, Элизаны тагын да ныграк яратмый башлаган. Усал үги ананың Элизаны, абыйлары кебек үк, кыргый аккошка әйләндерәсе килгән, ләкин ул моны эшли алмаган: патша үзенең кызын күрергә теләгән.
Иртән иртүк патшабикә үзе су коена торган урынга килгән. Анда өч жаба булган. Патшабикә аларны кулларына алган да беренче гөберле бакага болай дигән:
— Элиза коенырга кергәч, аның башына утыр – ул да синең кебек тупой һәм ленивый булсын.
Икенче гөберле бакага патшабикә болай дигән:
— Ә син Элизаның маңгаена сикер – ул да синең кебек здесь: некрасивый булсын. Атасы да танымасын аны!.
— Ә син аның йөрәге турына ят! – дип шептать, нашёптывать патшабикә өченче гөберле бакага. — Ул усаллансын да, аны беркем дә яратмасын.
Шулай дигән дә патшабикә гөберле бакаларны чистая вода ташлаган. Үги ана Элизаны чакырган һәм суга керергә кушкан. Элиза суга керү белән, бер гөберле бака аның баш түбәсенә, икенчесе маңгаена, өченчесе йөрәк турына сикергән. Ләкин Элиза моны не почуствовала. Ә өч гөберле бака, Элизага кагылу белән, өч кызыл мәк чәчәгенә әверелгән. Шулай итеп, Элиза судан, кергәндә нинди булса, шундый ук матур килеш чыккан.
Әмма усал патшабикә туктап калмаган – ул Элизаны грецкий орех белән натерла һәм мескен Элиза бөтенләй кара төскә кергән, ә аннан соң үги ана аның йөзен сасы май белән буяган, матур распустила волосы. Хәзер инде Элизаны беркем дә таный алмаслык булган. Хәтта атасы да аңа карау белән куркып киткән һәм "Бу минем кызым түгел", дигән.
Элиза плакать навзрыд сарайдан чыгып киткән. Кая барырга кирәклеген Элиза үзе дә юньләп белмәгән. Атлаган да атлаган, ул үз абыйлары турында, аларны ничек эзләп табарга дип уйлаган.
Элиза урманга барып җиткән һәм шунда кәрзингә җиләк күтәргән старуха очрата; әби аңа бер уч җиләк бирә, һәм Элиза аннан:
— Әби, биредән урман буйлап унбер принц үтмәдеме? — дип сорый.
— Юк, — ди карчык, — принцларны очратмадым, ләкин кичә мин монда, елгада, золотая корона унбер аккош күрдем.
Озак бара Элиза һәм кинәт кенә аның алдында без конца и края диңгез күренә. Элиза яр читендә үк яткан бер ташка утыра да уйга кала: инде нишләргә, кая барырга? Элиза молится, абыйлары белән очрашуны сорый ул. Менә күк йөзендә кояш югалырга тора, ул бата башлый һәм Элиза кыргый аккошларны күрә. Озын ак тасма төсле, алар бер-бер артлы очалар. Алар унбер булалар, һәр аккошның башында кечкенә генә алтын таҗ мерцать, сверкать.
Нәкъ шул вакытта кояш су астына яшеренә – шунда кинәт аккошлардан аларның ак перо салына, һәм инде Элиза алдында унбер аккош түгел, ә унбер чибәр принц басып тора. Элиза үз абыйларын шунда ук танып ала һәм абыйларының кочакларына ташлана. Абыйлары шундый чибәр булып үскән сеңелләрен табуларына бик шатлана.
Принцлардан иң зурысы Элизага болай ди:
— Элиза сеңлем, кыргый аккошлар булып без көн буе, кояш чыкканнан алып кояш батканга кадәр очабыз. на закате солнца, без яңадан кешегә әвереләбез һәм менә нәкъ кояш баеган сәгатьтә без җиргә төшәргә торопимся. Әгәр дә болытлар өстендә биектә очкан вакытта кешегә әверелсәк, без шунда ук җиргә егылып төшеп үләр идек. Без еракта яшибез, диңгез артында шушындый ук гүзәл ил бар. Ул илгә юл биииииик озын, бер ягыннан икенче ягына диңгез аша очып чыгарга кирәк. Ике көннән соң без диңгез артына китәргә тиешбез.
— Ничек кенә сезнең колдовство, проклятие юкка чыгарыйм икән соң? — ди Элиза абыйларына һем елый башлый.
Унбер принц сеңелләрен үзләре белән алып китәргә карар кыла. Төн буе алар кора ивы һәм камыштан сеть үрәләр. Ятьмә зур һәм нык булып чыга, абыйлары Элизаны шунда утырталар. Менә алар кояш чыкканда, ятьмәнең чит-читләреннән клюв белән эләктерәләр дә, болытлар астына күтәреләләр. Озак, бик озак оча алар. Арыйлар, әмма гүзәл илгә җитәләр. Монда ямь-яшел болыннар җәелеп ята, лесной орех урманнары куе булып үсә, ә еракта зур шәһәрләр һәм биек замок, крепость күренә. Арып йокыга киткәнче Элиза абыйларына карап:
— Аһ, төшемдә сезне способ избавить от колдовства күрсәм иде! — дип күзләрен йома.
Менә Элиза төш күрә: урман эчендә ул карчыкны очрата һәм карчык аңа абыйларыннан ничек сихерне алырга дип сөйли.
— Моның өчен синең батырлыгың һәм терпение кирәк, — ди төштәге карчык. — Сиңа кладбище үскән крапива кирәк булачак. жжение кулларың вздуваться, волдыри белән капланса да, кычытканнарны өзеп ал; шуннан соң аларны аякларың белән таптап, шуңардан озын нити үр. Шул җепләрдән озын җиңле унбер күлмәк бәйлә, шуларны аккошларның өсләренә ташла. Бу күлмәкләр аккошларның каурыйларына аз гына кагылгач, сихер юкка чыгачак.
Ләкин хәтереңдә тот, үз эшеңне башлаган минутыңнан алып, аны эшләп бетергәнчегә кадәр син бер сүз дә әйтергә, сөйләшергә тиеш түгелсең! Первое же слово, вылетевшее из твоего рта абыйларыңның йөрәгенә кинжал булып кадалачак. Аларның тормышы һәм үлеме синең кулында! Боларның барысын да помни, держи в памяти! — дип әйтә дә карчык югала.
Элиза, ут пешереп алгандай авырту тоеп, уянып китә. Элиза тау куышыннан чыга да эшкә тотына. Ул каберлектә үзенең йомшак куллары белән чәнчеп, яндырып ала торган кычытканнарны өзә, аның бармаклары пухнуть, распухать, кабарып-кабарып чыга; ләкин ул бу авыртуларга түзә. Сабыр итәм (буду терепеть), бары тик сөекле абыйларым гына сихердән котылсын! Ул бер кочак кычыткан йолкый, аннан соң аны босиком белән таптый һәм озын яшел җепләр үрә башлый.
Кояш баегач абыйлары очып кайта. Алар сеңелләреннән үзләре югында нәрсәләр эшләве турында сораша, ләкин Элиза дәшми. Абыйлары, сеңелләренең безмолвный калуын күреп, куркуга кала. "Бу усал үги ананың яңа сихере", дип уйлый алар.
Элиза төнлә дә, иртәгәсе көнне дә эшен туктатмый. Бер, аннары инде икенче күлмәк тә әзер була! Әмма бер көнне ул йөргән урманда охотники килеп чыга һәм Элизаны күреп алалар. Аучылар арасында иң чибәр егет була – ул шушы илнең патшасы булып чыга. Аның әле беркайчан да мондый чибәр кызны очратканы булмаган.
— Син монда ничек эләктең, гүзәл кыз? — дип сорый ул.
Элиза башын гына мотать (головой) – ул бит сөйләшергә тиеш түгел: ул бер генә сүз әйтсә дә, аның абыйлары һәлак булачак.
Патша Элизага, ә Элиза патшага таң кала, патша аны үз алдына седло утырта да, сараена алып китә.
Сарайда Элизаны матур киемнәргә киендерәләр, аның чәчен жемчужные нити белән үрәләр. Бай киемнәрдә Элиза шулкадәр гүзәл була, бөтен сарай аның алдында преклоняется, ә король объявляет ее своей женщиной. Патша Элизага үзенең кычытканнарын һәм үрелгән күлмәкләрен китерттерә, Элиза шатланып елмая да рәхмәтен белдереп кулып үбә. Алар өйләнәшә, зур матур туй була. Бер яктан шатлык, бәхет, ә икенче яктан Элизаның күңеле ачы печаль белән тулы. Ләкин ул патшага никадәр сөйләргә теләсә дә булдыра алмый, сөйләшергә ярамый! Ул үзенең эшен бетергәнче дәшмәскә тиеш.
Ләкин патшаның священник патшаны Элизага каршы котырта башлый, аны немая колдунья дип атый, начар сүзләр белән аны хулить, чернить. Төннәрен Элиза бер-бер артлы күлмәкләр бәйләвен дәвам итә. Инде алты күлмәк әзер була. Ләкин ул җиденчесенә тотынгач, кычытканы беткәнен күрә. Элиза төнлә каберлеккә барып кычыткан җыярга китә һәм яман сүзләр тараткан рухани аны шушы эштә күреп кала. Ул Элизаның төнлә каберлектә йөргәнен патшага сөйли.
— Куып җибәр аны, патшам, ул явыз сихерче! — дип пышылдый ул.
Патша ышанмый, әмма йөрәгендә шик туа. Төнлә патша Элизаны күзәтә башлый. Менә бер төнне ул Элизаның йокы бүлмәсеннән чыгып киткәнен һәм каберлеккә барганын һәм аннан кычыткан алып кайтканын күрә. Һәм бу хәл берничә тапкыр кабатлана. Элиза патшаның аңа карата отношение үзгәргәнен күрә, ләкин, ни кызганыч, ул берни аңлата алмый, ул бары тик елый-елый кычытканнан күлмәкләр бәйли. Тиздән, бик тиздән аның эше бетәчәк! Инде ун күлмәк әзер. Әмма унберенчесенә тагын кычыткан җитми кала. Тагын соңгы тапкыр, каберлеккә барып берничә төп кычыткан йолкырга кирәк дип чыгып китә Элиза.
Ә патшаны Элиза – сихерче, аны яндырырга кирәк дип тәмам котырталар һәм патша ахыр чиктә страшный приказ бирә. "Элизаны бросьте в огонь", ди ул. Аны кулга алалар. заточают в тюрьму һәм иртәгәсе көнне аны яндыруга әзерләнә башлыйлар. Ә Элиза елый-елый кычытканнан күлмәкләр бәйли, үзе үлсә дә аның сөекле абыйлары должны избавиться от колдовства!
светает, бүген – правосудие көне. Халык төркем-төркем булып шәһәр мәйданына җыела. Элизаны арбага утыртып место казни китертәләр, ә ул юл буенча эшен кулыннан төшерми: ун әзер күлмәк аның аяклары янында ята, унберенчесен ул һаман бәйли.
Кинәт кенә унбер аккош очып килеп чыга. Алар арба кырыйларына куналар да үзләренең сильные крылья шаулатып каккалый башлый. Элиза бик тиз генә аккошлар өстенә яшел күлмәкләрен ыргыта башлый һәм, күлмәкләр аларның каурыйларына тию белән, унбер аккош бар да чибәр принцларга әверелә. Тик иң кече абыйсының гына сул кулы урынына аккош канаты кала: Элиза соңгы күлмәкнең җиңен бәйләп бетерә алмаган була. Бар халык аһ итә.
— Хәзер инде мин сөйли алам! — ди Элиза. — Я не виновна! Мин бары тик абыйларымны сихердән коткарырга тырыштым.
Элиза һушы китеп абыйларының кочакларына ава.
Һәм бу мизгелдә һавага миллионлаган гөлчәчәкләрнең хуш исе тарала, Элизаны яндырырга әзерләнгән урында кызыл чәчәкле агач үсеп чыга. Патша Элиза янына килә һәм гафу үтенә. Шәһәрдәге бөтен колокол үзләреннән-үзләре звенеть башлый, кошлар, күбәләкләр көтү-көтү оча, музыка агыла, барысы да сөенә, бәхет хисен кичерә.
***
Читайте и другие сказки Ганса Христиана Андерсена на татарском:
Если у вас есть предложения по текстам, то Вы всегда можете оставить их по адресу: eydetat@gmail.com
Заходите на наш сайт, каждый день вы найдете что-то новое и интересное! Также подписывайтесь на наши соцсети: мы есть в Telegram-е, Instagram-е, Youtube и Тиктоке.
Скоро – больше! До встречи, сау булыгыз!
